OKUL YÖNETİCİLERİNİN REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİNE YÖNELİK TUTUMLARINA İLİŞKİN BİR ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI
Author :
Abstract
Bu araştırmanın amacı okul yöneticilerinin rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine yönelik tutumlarını belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmektir. Alanyazın taramasının ve hedef gruba kompozisyon yazdırılmasının ardından oluşturulan madde havuzunun kapsam ve görünüş geçerliğinin sağlanması amacıyla uzman görüşüne başvurulmuştur. İkinci aşamada yapı geçerliği için Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır. Ölçeğin geliştirilme sürecinde açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi için iki farklı gruptan veri toplanmıştır. Bu bağlamda araştırmanın birinci çalışma grubu 318, ikinci çalışma grubu ise 300 okul yöneticisinden oluşmaktadır. Yapılan AFA sonucunda toplam varyansın %61,58’ini açıklayan üç faktörlü bir yapı elde edilmiştir. AFA, özdeğer ve paralel analiz yöntemleriyle ayrı ayrı tekrarlanmıştır. Ortaya çıkan bu üç faktör “bilişsel”, “davranışsal” ve “duyuşsal” şeklinde isimlendirilmiştir. Açımlayıcı Faktör Analizi aşamasında ölçeği oluşturan 36 maddenin her bir alt boyut için madde toplam test korelasyon değerleri hesaplanmıştır. Ayrıca alt-üst grubun (%27’lik kısım, n=84) madde ortalamaları arasındaki farkı bağımsız örneklem t-testi ile karşılaştırılmıştır. Madde analizleri ölçekte yer alan maddelerin tamamının ayırt edicilik gücüne sahip olduğunu göstermiştir. AFA ile elde edilen üç faktörlü yapı, DFA ile test edilmiş ve doğrulanmıştır. DFA sonucunda ölçeğin iyilik uyum indeksleri χ2/df=2.83, RMSEA=0.078, NFI=0.95, NNFI=0.96, RMR=0.056, SRMR=0.066 ve CFI=0.97 olarak bulunmuştur. DFA sonucunda elde edilen değerler, üç faktörlü yapının yeterli uyuma sahip olduğunu ortaya koymuş ve yapı doğrulanmıştır. Faktör analizlerinin neticesinde nihai halini alan ölçek üç boyuttan ve toplam 36 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirlik analizi için Cronbach’s Alfa ve McDonald’s Omega katsayıları hesaplanmış ve her ikisi için de iç tutarlık katsayıları ,96 olarak bulunmuştur. Gerçekleştirilen analizler neticesinde geçerliği ve güvenirliği sağlanmış bir ölçme aracı elde edilmiştir.
Keywords
Abstract
This research aims to develop a valid and reliable measurement tool to determine the attitudes of school administrators towards guidance and psychological counseling services. Expert opinion was consulted to ensure the validity of the scope and appearance of the item pool created after the literature review, and the composition was printed for the target group. Exploratory Factor Analysis (EFA) and Confirmatory Factor Analysis (CFA) was performed for construct validity in the second stage. During the development process of the scale, data were collected from two groups for exploratory and confirmatory factor analysis. In this context, the first study group of the research consists of 318 school administrators, and the second study group consists of 300 school administrators. As a result of EFA, a three-factor structure explaining 61.58% of the total variance was obtained. EFA was repeated separately with eigenvalue and parallel analysis methods. These three factors are named "cognitive," "behavioral," and "effective." In the Exploratory Factor Analysis stage, item-total test correlation values were calculated for each sub-dimension of the 36 items that make up the scale. In addition, the difference between the item averages of the lower-upper group (27%, n=84) was compared with the independent sample t-test. Item analyses showed that all the scale items had unprecedented power. The three-factor structure obtained by EFA was tested and confirmed by AFA. As a result of CFA, the goodness fit indices of the scale were found to be χ2/df=2.83, RMSEA = 0.078, NFI = 0.95, NNFI = 0.96, RMR = 0.056, SRMR = 0.066 and CFI=0.97. The values obtained from CFA revealed that the three-factor structure had a good fit, and the structure was confirmed. The scale, which took its final form as a result of factor analysis, consists of three dimensions and 36 items. Cronbach's Alpha and McDonald's Omega coefficients were calculated for the reliability analysis of the scale, and the internal consistency coefficients for both were found to be 96. As a result of the analysis, a validated and reliable measurement tool was obtained.
Keywords
- Acar Güvendir, M. ve Özer Özkan, Y. (2015). Türkiye’deki Eğitim Alanında Yayımlanan Bilimsel Dergilerde Ölçek Geliştirme ve Uyarlama Konulu Makalelerin İncelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14(52).
- Akpınar, B. ve Bengisoy, A. (2017). Rehber öğretmenlerin okul müdürlerinin rehberlik hizmetlerine ilişkin görüşleri. Curr Res Educ, 3(3), 129-141.
- Bayraktar, Y. (2020). Rehber Öğretmenlerin Okulda Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Görüşlerinin Belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Büyüköztürk, Ş. (2003). Veri analizi el kitabı (3.Baskı). Ankara: PegemA Yayınları.
- Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
- Can, A. (2013). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem Akademi.
- Camadan, F. ve Sezgin, F. (2012). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Okul Rehberlik Hizmetlerine İlişkin Görüşleri Üzerine Nitel Bir Araştırma. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (38), 199-211
- Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları (3.Baskı). Ankara: Pegem A Akademi Yayınevi.
- DeVellis, R. F. (2014). Ölçek geliştirme kuram ve uygulamalar (3. baskı). T. Totan (Çev. Ed.). Ankara: Nobel Akademi Yayınları.
- Erkuş, A. (2012). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme I: Temel kavramlar ve işlemler (3.baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
- Glosoff, H. L. ve Koprowicz, C. L. (1990). Children Achieving Potential: An Introduction to Elementary School Counselling and State-level Policies. Alexandria, VA: American Association for Counselling and Development.
- Gök, M. (2016). Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin/Servislerinin Okul Müdürleri Tarafından Algılanma Düzeylerinin Ölçülmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- Guttman, L. (1954). “Some necessary conditions for common-factor analysis,” Psychometrika, 19, 149- 161.
- Gündüz, B., İnandı, Y. ve Tunç, B. (2014). Okul yöneticilerinin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine ilişkin görüşleri: Betimsel bir çalışma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 19-34.
- Güven, M. (2009). Milli Eğitim Bakanlığı müfettişlerinin okul rehberlik hizmetleri ve denetimiyle ilgili görüşleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9), 171-179.
- Hamamcı, Z., Murat, M. ve Çoban, A. (2004). Gaziantep’teki Okullarda Çalışan Psikolojik Danışmanların Mesleki Sorunlarının İncelenmesi. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, Malatya.
- Hardesty, P. H. ve Dillard, J. M. (1994). Analysis of activities of school counselors. Psychological Reports, 74(2), 447–450.
- Harrington, D. (2009). Confirmatory Factor Analysis. Oxford University Press, Newyork, USA.
- Hatunoğlu, B. Y (2021). Okul idarecilerinin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine dair izlenimleri: Betimsel bir araştırma. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, 10(2), 119-129.
- Kahya, S. (2020). Eğitim Yöneticilerinin Dönüşümcü Liderlik Davranışlarının Öğretmen Motivasyonuna Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
- Kaiser, H.F. (1970). “A second generation little jiffy,” Psychometrika, 35, 401-415.
- Karademir, A. ve Akman, B. (2021). Farklı bakış açılarıyla okul öncesi eğitimde kalite unsurları: Nitel bir araştırma. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(1), 181-206. http://dx.doi.org/10.30703/cije.704925
- Karataş Z. ve Baltacı, H. (2013). Ortaöğretim kurumlarında yürütülen psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine yönelik okul müdürü, sınıf rehber öğretmeni, öğrenci ve okul rehber öğretmeninin (psikolojik danışman) görüşlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 427-460.
- Kayadibi, F. (2001). Eğitim kalitesine etki eden faktörler ve kaliteli eğitimin üretime katkısı. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, (3).
- Kepçeoğlu, M. (1999). Psikolojik danışma ve rehberlik. İstanbul: Alkım Yayınevi.
- Kılıç, F. (2010). İlköğretim birinci kademe yönetici, sınıf rehber öğretmeni ve rehber öğretmenin rehberlik görevleri ile ilgili bilgi düzeyi ve okul rehberlik hizmetleri hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. New York: Routledge.
- Korkut-Owen, F. ve Owen, D.W. (2008). Okul psikolojik danışmanlarının rol ve işlevleri: Yöneticiler ve psikolojik danışmanların görüşleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41(1), 207-221.
- Kuzgun, Y. (2000). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: Ö.S.Y.M. Yayınları.
- Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği, (2020, 14 Ağustos). T.C. Resmi Gazete (Sayı:31213). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/08/20200814-2.htm
- Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, (2018). Rehberlik Hizmetleri Program Hazırlama Kitapçığı. Ankara.
- Özoğlu, S. (1997). Çağdaş Eğitimde Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
- Schermelleh-Engel, K. ve Moosbrugger, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descrip-tive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
- Seçer, İ. (2013). SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Sönmez, V. ve Alacapınar, G. (2016). Sosyal bilimlerde ölçme aracı hazırlama. Anı Yayıncılık.
- Stickel, S. A. (1990). A study of role congruence between school counselors and school principals. Paper was presented at The Annual Meeting of the Eastern Educational Research Association. Clearwater, FL, February 15. Erişim Adresi: https://eric.ed.gov/?id=ED321944
- Şeker, H. ve Gençdoğan, B. (2006). Psikolojide ve eğitimde ölçme aracı geliştirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
- Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Şişman, M. (2007). Eğitim Bilimine Giriş. (3. Basım). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2001). SAS for windows workbook for Tabachnick and Fidell using multivariate statistics. Allyn and Bacon.
- Tan, H. ve Baloğlu, M. (2006). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
- Tatlılıoğlu, K. (2011). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık servisinden beklentiler üzerine bir araştırma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BUSBED), 1(1), 79-102.
- Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi (2. Basım). Ankara: Nobel Yayınları.
- Uyumaz, G. ve Sırgancı, G. (2020). Doğrulayıcı faktör analizi için gerekli örneklem büyüklüğü kaç kişidir?: Bayes yaklaşımı ve maksimum olabilirlik kestirimi. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(32), 5302-5340. DOI: 10.26466/opus.826895
- Yeşilyaprak, B. (2012). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Zalaquett C.P. ve Chatters, S.J. (2012). Middle school principals’ perceptions of middle school counselors’ role and functions. American Secondary Education, 40(2), 89-103.
- Kaynak göstermek için: Yılmaz, İ. & Özkan, M. (2022). Okul yöneticilerinin rehberlik ve
- ve geliştirmesine yardım eder (Kahya, 2020). Ailede başlayıp ve çocuğun okula başlamasıyla eğitim
- alması gerekmektedir (Gök, 2016). Türkiye’de, okullarımızda çocuklarımızın kişiliklerini kazanmış, kabiliyetlerini işleten, edindikleri
- gelişmelerini sağlamak için 1950’lerden sonra üzerinde sıkça konuşulup yazılan rehberlik kavramı,
- eğitim sistemimizin bir parçası olmaya başlamıştır (Tan ve Baloğlu, 2006). Günümüzde hızlı değişim
- 1999). Nihai hedefi bireyin kendini gerçekleştirebilmesi olan rehberlik hizmetlerinin amacı; bireyin
- desteklemektir (Tatlılıoğlu, 2011). Kuzgun (2000) rehberliği, bireyin kendini anlaması, çevresindeki
- Hizmetleri Genel Müdürlüğü [ORGM], 2018). Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri kapsamında
- uygulanır. (MEB Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği, 2020). Bu nedenle okul
- ihtiyaca uygun olarak uyum ve işbirliği içinde aktif görev almalıdır (Gök, 2016). Bu nedenle, başta okul
- katılımları vazgeçilmez bir faktördür (Gündüz, İnandı ve Tunç, 2014). Okul yöneticileri davranışları ile
- olumlu veya olumsuz etkileri olduğu görülmektedir. Zalaquett ve Chatters’e (2012) göre okullarda kilit
- çalışmalarda (Glossoff ve Kprowicz, 1990; Güven, 2009; Hamamcı, Murat ve Çoban, 2004; Hardesty
- ve Dillard, 1994; Stickel, 1990) ise yürütülen rehberlik hizmetlerinin verimliliğinin olumsuz şekilde
- karşılamak amacıyla farklı öneriler dikkate alınmıştır. Örneğin; Sönmez ve Alacapınar (2016), ölçme
- göre öneride bulunurken; Tabachnick ve Fidell (2001), en az 300 örneklem sayısının uygun olacağını
- 2005). Bu çalışmada ise 80 maddeden oluşan ölçek ile 318 katılımcıya ulaşılmış ve KMO değeri ,93
- büyüklüğüne ilişkin; kişi sayısı temelinde Jackson (2001), 200-400 kişi arasında olması gerektiğini
- belirtirken, bunu madde sayısı temelinde ele alan Stevens (2002) ise ölçekte yer alan her bir madde için
- 5-20 arasında değişen katılımcı önerisini getirmiştir (Akt. Uyumaz ve Sırgancı, 2020). Bu görüşler
- formun doğrulayıcı faktör analizi için 300 okul yöneticisine uygulanması yeterli görülmüştür. 2.2. Ölçeğin Geliştirilmesi Ölçek geliştirme sürecinde, Acar Güvendir ve Özer Özkan (2015) tarafından geliştirilmiş ölçek
- analizine geçilebilmektedir (Büyüköztürk, 2004). Bu çalışmaya ilişkin KMO değeri .93 bulunarak bu
- değerlerinin ,10’dan büyük olması gerektiği ileri sürülmektedir. (Büyüköztürk, 2013; Can, 2013)
- ettiğidir (Büyüköztürk, 2003). Bu sebeple bir maddenin ölçekte kalması için faktör yük değerinin ,45’ten
- (Seçer, 2013). Sonuç olarak bu çalışmada açıklanan toplam varyans oranının yeterli olduğu
- sunulan sistemli ve profesyonel yardım sürecidir (Kepçeoğlu, 1999; Kuzgun 2000; Özoğlu, 1997;
- Yeşilyaprak, 2012). Gelişim psikolojisinin eğitimle çok yakından ilgisi olduğu (Şişman, 2007),
- (Karademir ve Akman, 2021) ve öğrencilerin sağlıklı gelişimlerinin eğitime olumlu katkı sağlayacağı
- (Kayadibi, 2001) bilinmekte ve kabul görmektedir. Dolayısıyla PDR hizmetleri sonucunda bireylerin
- mükemmel uyum değerleri (Schermelleh-Engel ve Moosbrugger, 2003) tablo 4’de verilmiştir. Tablo 4: DFA Sonucu Elde Edilen Uyum İndeksleri ve Kabul Değerleri Uyum İndeksleri Mükemmel Uyum Kabul Edilebilir Uyum DFA Sonuçları χ2/df 0 ≤χ2/df ≤ 2 2 ≤ χ2/df ≤ 3 1672,40/590=2,83 RMSEA 0 ≤ RMSEA ≤ 0.05 0.05 ≤ RMSEA ≤ 0.08 0.078 NFI 0.95 ≤ CFI ≤ 1.00 0.90 ≤ CFI ≤ 0.95 0.95 SRMR 0 ≤ SRMR ≤ 0.05 0.05 ≤ SRMR ≤ 0.10 0.066 CFI 0.97 ≤ CFI ≤ 1.00 0.95 ≤ CFI ≤ 0.97 0.97 Tablo 4’de verilen kabul edilebilir uyum değerleri ile DFA sonucu elde edilen uyum indeksleri
- Harrigton (2009) aktardığına göre faktör yük değerlerinin 0.30’un üzerinde olması gerekmektedir.
- açısını ortaya koyan çalışmalar (Karataş ve Şahin Baltacı, 2013; Camadan ve Sezgin, 2012; Korkut-
- Owen ve Owen, 2008) olduğu gibi rehberlik hizmetlerine yönelik olumsuz tutumlar ortaya koyan
- Hardesty ve Dillard, 1994; Stickel, 1990) olduğu da görülür. Bu açıdan çalışma sonucunda elde edilen
- Literatürdeki konu ile ilişkili yapılan araştırma bulguları incelendiğinde, Bayraktar’ın (2020) yaptığı
- iki biriminde birbirine destek olduğu ortaya çıkmıştır. Hatunoğlu (2021) okul müdürlerinin görüşlerini
- ve aksaklıklar olarak vurguladıklarını belirtmiştir. Kılıç (2010), yaptığı araştırmanın sonucunda
- Akpınar ve Bengisoy (2017) ise psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin gereğine ve etkililiğine
- tutumları ortaya koyan çalışmalarda vardır (Glossoff ve Koprowicz, 1990; Güven, 2009; Hamamcı,
- Murat ve Çoban, 2004; Hardesty ve Dillard, 1994; Stickel, 1990). Literatürdeki araştırma sonuçları ve
