Author :
DOI : 10.29228/iedres.62209
Year-Number: 2022-CİLT 2 SAYI 1
Yayımlanma Tarihi: 2022-07-29 16:35:23.0
Language : Turkish
Konu : Educational Sciences
Abstract
Bu araştırmada özel okullarda çalışan öğretmenlerinin yaşadığı sorunların ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini Mersin ili merkez ilçelerinde özel okullarda görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Katılımcıların yaşadığı sorunlarla ilgili görüşleri araştırmada geliştirilen bir anket aracılığıyla toplanmıştır. Katılımcı görüşlerinin cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, kıdem yılı, çalıştığı eğitim kademesi, branşı değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediği test edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre özel okulda çalışan öğretmenler; özel okulda günlük çalışma sürelerinin olması gerekenden daha fazla olduğu, okulda geçirdiği haftalık çalışma sürelerinin fazla olduğu, aldıkları ücretlerin emeğinin karşılığından daha az olduğu, aldıkları ücretlerin öğretmenlik mesleğinin itibarlarını zedeleyici bir düzeyde olduğu, maaş dışında ek ödemelerin yeterli olmadığı, velilerin öğretmenlerden görevleri dışında beklentilerinin çok fazla olduğu sorun olarak belirtmişlerdir.
Keywords
Abstract
In this research, it is aimed to reveal the problems encountered by teachers working at private schools. The research population comprises teachers working at private schools in central districts of Mersin. Participants’ opinions were collected by means of a questionnaire developed in the research. Participants’ scores were tested for differentiation with respect to gender, age, marital status, seniority year, education level, branch variables. According to the data obtained from the research, private school teachers report following as problems: their daily working time in private school is longer than it should be, weekly working hours in the school are also long, wages they receive do not worth their labor, wages they receive are at a level which damages the reputation of teaching profession, extra payments other than salary are not enough, parents have very high expectations from teachers exceeding their duties.
Keywords
- Ağırbay, F. (2018). Özel okul öğretmenlerinin örgütsel ve meslekî bağlılıkları ile işten ayrılma niyetleri
- Ata, M. K. (2006). Özel öğretim kurumlarının kuruluşu, işleyişi ve denetimi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Aydın, F. (2010). Özel okullardaki okul ikliminin öğretmen ve öğrenci algılarına göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Aydoğan, İ. (1998). Özel okullarda yönetim süreçlerinin işleyişi: Kayseri ili örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Başturan, C. (2018). Devlet ve özel okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin mesleki sorun tanımlarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Okan Üniversitesi
- Bingölbalı, N. (2018). Özel okullarda eğitim alanında yaşanan problemler ve çözüm önerileri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Boran, A., Atalmış, E., & Sağır, E. (2015). Özel öğretim kurs merkezi öğretmenleri ve çalışma koşulları. Turkish Journal of Education, 4(4), 17-29. https://doi.org/10.19128/turje.181150
- Bozkurt, Y. (2013). Dershane öğretmenlerinin iş tatmini ve yöneticilerden algılanan sosyal destekleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Cerev, G., & Coşkun, S. (2020). Özel okul öğretmenlerinin çalışma sorunları üzerine nitel bir araştırma: Elazığ ili örneği. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 7(13), 125-142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/had/issue/54259/735525
- Çağlar, Ç., & Demirtaş, H. (2011). Dershane öğretmenlerinde tükenmişlik ve iş doyumu. E-Uluslararası
- Çiçek, G. M. (2009). Özel öğretim kurumları çalışanlarının bireysel iş hukuku açısından durumu. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Çimen, B., & Kardağ, E. (2020). Özel okullarda çalışan öğretmenlerin çalışma şartları ve gelecek kaygıları üzerine nitel bir çalışma. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 518-541. https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/56519/476428
- Çokgezen, M., & Terzi, N. (2008). Türkiye'de devletin eğitime müdahalesinin yeterli gerekçesi var mı? Liberal Düşünce, 49, 3-24.
- Demirer, D. K. (2012). Eğitimde piyasalaşma ve öğretmen emeğinde dönüşüm. Çalışma ve Toplum Dergisi, 1(1), 167-186. https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423873943.pdf
- Eren, H. (2005). Özel okullar. Türkiye Özel Okullar Birliği Yayınları.
- Gül, H. (2008). Türkiye’nin eğitim sorunları, AKP’nin eğitime bakışı ve çözüm önerileri. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(3), 181-196. https://dergipark.org.tr/tr/pub/toplumdd/issue/22732/242617
- Gündoğdu, G. (2018). Liderlik tarzlarının özel okullarda çalışan öğretmenlerin iş tatminleri ve motivasyonları üzerindeki etkileri: Görgül bir araştırma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Hoşkilimci, A. (2011). Kamu ve özel okullarda çalışan beden eğitimi öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunların araştırılması (Sarıyer ilçesi örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Kabaklı Akgün, A. G. (2018). Özel okullarda stratejik planlama sürecinde yaşanan zorluklar ve çözüm önerileri: bir eylem araştırması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- MEB. (2022). Milli eğitim istatistikleri, 2012-13 – 2020-21. MEB ve TÜİK. http://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/icerik/64.
- Mersin MEM. (2019). Özel okullarda çalışan öğretmen sayıları. Yayınlanmamış veriler.
- OECD. (2021). Education at a glance, 2021: OECD indicators. OECD Publishing, https://doi.org/10.1787/b35a14e5-en
- Onaran, M. A. (2018). Özel okullarda çalışan tarih öğretmenlerinin sorunları ve çözüm önerileri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ankara.
- Öğreten, A. (2008). Okulöncesi eğitimde özel okulculuk olgusunu besleyen etmenlere ilişkin öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
- Parlar, H. (2006). Velilerin özel okul tercihlerini etkileyen faktörler ve özel okulların durumu: Kahramanmaraş örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
- Taş, S. (2009, Mayıs 1-3). İlköğretim okulu müdürlerinin etkili iletişimi ile okul iklimi arasındaki ilişki [Kongre sunumu]. I. Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi, Çanakkale, Türkiye.
- Taşçı, Ö. (2013). Resmi ve özel okul öncesi eğitim kurumu yöneticilerinin yönetme türlerinin öğretmenler üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal
- TÜİK (2020). ADNKS 2019 [Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçları, 2019]. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
- TÜİK (2021). Eğitim harcamaları istatistikleri, 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p= Egitim-Harcamalari-Istatistikleri-2020-37199
- Yaşar Akbaş, F. (2018). Özel okullarda, okul yöneticilerinin iletişim becerileri ile branş öğretmenlerinin motivasyonu arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim
- Yılmaz, K. (2009). Özel dershane öğretmenlerinin örgütsel güven düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 15(3), 471-490. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108260
- Yılmaz, K., & Altınkurt, Y. (2011). Öğretmen adaylarının Türk eğitim sisteminin sorunlarına ilişkin görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 942-973. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/224092
- Yılmaz, M. (2019). Devlet okulları ve özel okullarda çalışan ortaokul müzik öğretmenlerinin çalışma şartlarına yönelik durum değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
- Yiğit, A. (2008). Özel ortaöğretim okullarında görevli öğretmenlerin özel okulculuk olgusunu besleyen etmenlere ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
- Kaynak göstermek için: Ergen, H. & Çokkeser, F. (2022). Türkiye’de özel okullar: Öğretmenlerinin
- bulunan kurumlardır (Çiçek, 2009). Dünyadaki pek çok eğitim sisteminde olduğu gibi, Türkiye’de de
- tanık olunmuştur (Öğreten, 2008). Özel öğretimin kamusal bir hizmet olarak görülmesi, aslında nispeten modern bir anlayıştır. Öte
- özel derslerle başlatılabileceği ileri sürülmektedir (Ata, 2006). Laik anlamda ilk özel okulların ise, dini
- Özel Türk okullarının da açıldığı ifade edilmektedir (Hoşiklimci, 2011). Osmanlı döneminde açılan Özel
- ise Cumhuriyet döneminde açılan ilk özel Türk okuludur (Eren, 2005). Günümüzde, özel okullar; Millî
- Eğitim Bakanlığının (MEB) denetim ve gözetimi altında çalışan kâr amaçlı işletmelerdir (Onaran, 2018).
- Türkiye’de 2000’li yıllardan itibaren özel okul ve bu okullardaki öğrenci ve öğretmen sayılarında ciddi
- toplamı içindeki paylarında son yıllarda gözlenen gelişmeler Şekil 1’de gösterilmektedir. Bu makale, Ferdi Çokkeser’in 2018-19 Bahar Döneminde Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsüne sunduğu tezsiz
- (%) olarak MEB verileri kullanılarak hesaplanmıştır. Milli Eğitim İstatistikleri 2012-13 – 2020-21, MEB,
- 2022’den uyarlanmıştır. http://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/icerik/64. Açık erişim. MEB (2022) tarafından yayınlanan resmi istatistiklerdeki öğrenci sayısına göre hesaplanan özel
- öğretimin payları 2012-2020 arasında toplamda %3.5’tan %7’ye çıkmıştır. Özel öğretimin payı 2020’de
- hesaplandığında ise; en yüksek pay %83 ile yaygın eğitim kurumlarında görülmektedir (MEB, 2022). Özel öğretimdeki genişlemenin yanında devlet okullarının sektör açısından önemi de göz ardı
- okullarda bulabilecekleri düşünülmektedir. Parlar (2006) velilerin okul değiştirme nedenleri arasında,
- olarak görülebilir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK; 2021) Türkiye’de eğitim harcamaları verilerini
- %25 civarında olduğu, bu payın 2018’e kadar artış kaydettiği, son iki yılda bir miktar azaldığı
- harcamalarının özel harcamalarından çıkarılması gerekir. Yüzdeler Eğitim Harcamaları İstatistikleri, 2020,
- TÜİK, 2021’den alınan veriler kullanılarak hesaplanmıştır. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Egitim
- Harcamalari-Istatistikleri-2020-37199. Açık erişim. Türkiye, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkeleri arasında özel sektörün eğitim
- (OECD, 2021, Tablo C3.1, s. 264). TÜİK’in (2021) araştırmasına göre, personel harcamalarının toplam
- özel öğretim kurumları harcamaları içindeki payı 2011-2020 arasındaki dönem içinde 2013’te %35 ile
- en düşük, 2019’da %48 ile en yüksek seviyesinde gerçekleşmiştir. Temel eğitim ve ortaöğretimdeki özel
- okullarda 2013’te toplan 87 bin öğretmen çalışmaktaydı. Bu sayı 2019’da 175 bine çıkmıştır (MEB,
- 2022). Öğretmen sayısı 2020’de 162 bine, personel harcamalarının toplam özel kesim harcamaları
- harcamalarının payı %70-75 civarındadır. Bu verilerden ortaya çıkarılabilecek bir sonuç 2013’ten
- 2019’a kadar özel öğretimde öğretmen sayısı iki katına çıkarken, personele yapılan toplam harcamalar
- aynı düzeyde artmamıştır. Personel harcamalarında 2019 ve 2020’de gözlenen artışın ise diğer cari
- harcamalardan kısılarak gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır (TÜİK, 2021). Sonuç olarak, özel öğretimin
- özelleşmesine bağlamak eksik bir yaklaşım olur (Yiğit, 2008). Türkiye’deki özel öğretime yönelik
- öneminin giderek artırmasına neden olmaktadır (Boran vd., 2017). Öte yandan, devlet okullarına
- koşullarını kabule zorlandıkları tespit edilmiştir (Boran vd., 2017; Demirer, 2012). Devlet okullarına atanmamış öğretmenlerin istihdam ve kazanç sorunları, özel sektörde çalışmaya
- olmaktadır (Çicek, 2009; Demirer, 2012). Yılmaz & Altınkurt (2011) kurs merkezlerinde işe yeni
- açmaktadır (Onaran, 2018). Özel okul öğretmenlerinin devlet okullarındaki öğretmenlerle
- değerlendirilmesi sayılmaktadır (Bingölbalı, 2018). Özel okul öğretmenlerinin yaşadığı sorunlar düşük
- ihtiyaçlar hiyerarşisinde temel ihtiyaçları önce gelmektedir (Bozkurt, 2013). Öğretmenler için bir asgari
- önemli sorunlardandır (Gül, 2008). Ayrıca sözleşmedeki ücretin ödenmesi gereken süre içinde
- ödenmemesi maaşlarla ilgili yaşanan diğer bir sorundur (Çiçek, 2009, s. 69-70). Düşük ücretle birlikte
- gelen uzun çalışma süreleri öğretmenlerin iş doyumlarını olumsuz etkilemektedir (Başturan, 2018).
- karşılayabilecek diğer unsurlar arasında sayılabilir (Bozkurt, 2013). Özel okul öğretmenleri genellikle bir yıllık sözleşmelerle çalışmakta, bu durum da her yılın sözleşme
- yenileme döneminde okullarda stres yaşatan bir faktör haline gelmektedir (Ağırbay, 2018). Kısa süreli
- süre kararlaştırılmadan yapılan belirsiz süreli iş sözleşmesidir (Çiçek, 2009). Bazı durumlarda
- vd., 2017). Öğretmenlik mesleği uzun süreli ilişkiler gerektiren bir ihtisas mesleğidir. Demokratik bir
- yüksek performans gösterdiği anlaşılmaktadır (Çokgezen & Terzi, 2008). Bu durum öğretmenlerin
- günlük ve haftalık çalışma süreleri uzatmaya dönük bir baskıya dönüşebilmektedir (Çiçek, 2009; Yılmaz
- & Altınkurt, 2011). Oysa özel öğretim öğretmenlerinin de devlet okulu öğretmenleri gibi
- çalıştırılabilecekleri bir azami süre söz konusudur (İş kanununa göre haftada 45 saat; Çiçek, 2009).
- geliştirmeye ve öğrenciye uygun öğretim ve dönüt vermeye zaman ayırması gerekir (Boran, vd., 2017).
- gerekmektedir (Demirer, 2012). Günlük ve haftalık çalışma süreleri artan öğretmen dinlenmek,
- esnek bir biçimde oluşturup okulun iklimini değiştirebilir (Taş, 2009). Bunun için yöneticilerin iletişim
- sorulduğunda yöneticiler kendilerini daha yüksek puanlamaktadırlar (Yaşar Akbaş, 2018). İki tarafın
- tutum ve davranışlarına dikkat etmesi gerekir (Bozkurt, 2013). Güven yönetici ve çalışan arasındaki
- ilişkiyi ve örgütsel başarıyı derinden etkileyen bir unsurdur (Yılmaz, 2009). Bu noktada okul
- konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmadıkları görülmektedir (Aydın, 2010). Okul yöneticisinin
- oluşturmaya ve otokratik yönetim anlayışından uzaklaşmaya çalışmaları gerekir (Taşçı, 2013).
- iş doyumu da verimliliğini etkilemektedir (Bozkurt, 2013). Dolayısıyla öğretmenlerin sorunlarının bir
- tabi tutulmuştur. 2.1. Evren ve Örneklem Araştırmanın evreni 2018-2019 eğitim ve öğretim yılında Mersin ili Toroslar, Yenişehir, Akdeniz ve
- Nüfus verileri Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), 2020’den (TÜİK, 2020)
- ADNKS’den elde edilen bilgilere göre; 2019 sonu itibariyle Mersin İlinin toplam nüfusu 1,840,425,
- Mersin ilinde 5-19 yaş toplam nüfus 429,887’dir (TÜİK, 2020). Araştırmanın örneklemi; bulunabilirlik
- hür iradeleri ile doldurmaları istenmiştir. 2018-19 Öğretim yılı Bahar döneminde Nisan ayı içerinde
- bildirdikleri görülmüştür. Gök’e (2005) göre birçok özel dershane, stajyerliğin kaldırılması karşılığında
- Altınkurt’un (2011) araştırmasında, katılımcıların, çalışma koşullarının ağır olmasının yanı sıra aldıkları
- ücretin de emeklerini karşılamadığını düşündükleri ortaya çıkmıştır. Boran vd. (2017) öğretmenlerin
- yaşamadığı sonucuna ulaşmışlardır. Ağırbay (2018) öğretmenlerin örgütsel bağlılığının ek ödemeler,
- Bingölbalı (2018) özel okullarda öğretmen maaşlarının yeterli olmadığı görüşünü destekleyen bulgu
- elde etmiştir. Onaran (2018) ise araştırmasına katılan özel okullarda tarih öğretmenlerinin çoğunun ders
- (Cerev & Coşkun, 2020; Çimen & Karadağ, 2020). Özel okullarda çalışan öğretmenlerin maaş ve ücret
- sorunları 2019 ve sonrasında pandemi ve ekonomik koşulların kötüleşmesi nedeniyle artmış olabilir.
- olduğu ifade edilmişti. Boran vd. (2017) özel öğretim kurs merkezlerinde çalışan öğretmenlerin en fazla
- yaşandığını gözlemişlerdir. Bingölbalı (2018) da özel okul öğretmenlerinin iş garantisi sorununu ifade
- çalışanlarının özel dershane öğretmenleri olduğunu göstermektedir (Ay, 2008; Çağlayan 2008; Uğraş,
- 2009). Nitel çalışmalarda da iş güvencesinin yetersiz olduğu ifade edilmiştir (Cerev & Coşkun, 2020;
- Çimen & Karadağ, 2020). Öğretmenlerin çalışma koşullarındaki olumsuzlukların temel belirleyicisinin
- Altınkurt (2011) özel dershane öğretmenlerinin günde 10 saat haftada ortalama 50–60 saat çalıştığına
- ilişkin bulgular elde etmişlerdir. Çağlar & Demirtaş (2011) dershane öğretmenlerinin tükenmişliğinin
- ulaşmışlardır. Boran vd. (2017) öğretmenlerin mesleki gelişimleri, müfredatı yetiştirme, her bir
- Başturan (2018) özel okul öncesi öğretmenlerinin temel sorunlarından birinin çalışma saatleri olduğunu
- ilgili olduğu ifade edilebilir. Aydoğan (1998) özel okul yöneticilerinin okullarda görevli personelin
- (2011) özel okullarda çalışan beden eğitimi öğretmenlerinin kamu okullarında çalışan meslektaşlarına
- oranla iki kata yakın oranda yeterli malzeme olduğu cevabını verdiklerini tespit etmiştir. Bozkurt (2013)
- birlikte arttığı bulgusuna ulaşmıştır. Boran vd. (2017) kurs merkezi öğretmenlerinin yönetimin sözleşme
- beklemesini çalışanların yaşadığı sorunlara örnek olarak vermiştir. Kabaklı Akgün (2018) “ortak zaman
- sonucuna” ulaşmıştır. Onaran’ın (2018) yapmış olduğu araştırmaya katılan öğretmenlerin 18’i (/44),
- belirtmiştir. Yaşar Akbaş (2018) yöneticilerin zihinsel ve davranışsal iletişim becerilerinin
- öğretmenlerin motivasyonlarını anlamlı düzeyde etkilediği sonucuna ulaşmıştır. Yılmaz (2019) da “Özel
- Coşkun, 2020). Yönetici yeterliklerinin artırılması ile öğretmen sorunlarına çözüm bulunmasına ilişkin
- kaldırılmasına yönelik yasal düzenlemeler yapılması öne çıkmaktadır (Ata, 2006; Onaran, 2018). Bu
- Ağırbay, F. (2018). Özel okul öğretmenlerinin örgütsel ve meslekî bağlılıkları ile işten ayrılma niyetleri sorun tanımlarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Okan Üniversitesi
